Τα θεμέλια ενός επιτυχημένου μαθήματος

Μαρτίου 18, 2021

ΤΑ ΤΡΙΑ ΘΕΜΕΛΙΑ ΕΝΟΣ ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Το ιδανικό εκπαιδευτικό σύστημα θα ήταν εκείνο το οποίο θα προσανατόλιζε τους διδακτικούς του στόχους με γνώμονα τις μαθησιακές ανάγκες και όχι ένα σύστημα το οποίο αναπαράγει πρακτικές δοκιμασμένες και επιτυχημένες μεν, παλαιωμένες δε. Με τα δεδομένα να τροποποιούνται με φρενήρεις ρυθμούς και την εκπαίδευση του 21^ου αι. να μαστίζεται απο την τεχνολογική λαίλαπα, ένας εκπαιδευτικός που αγαπά την τέχνη που θεραπεύει, αρμόζει να προβεί σε επανεξέταση της διδασκαλίας του. Ποια είναι λοιπόν τα «Τρια θεμέλια ενός επιτυχημένου μαθήματος του 21^ου»;

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

«Επικοινωνία της εκπαίδευσης» είναι ο τρόπος με τον οποίο ο εκπαιδευτικός επικοινωνεί το γνωστικό αντικείμενο με ένα επίκεντρο τη φορά. Το μάθημα, λοιπόν, θα μπορούσε να είναι «δασκαλοκεντρικό», «μαθητοκεντρικό» ή «μεικτό».

Σε ένα μάθημα «δασκαλοκεντρικό» ο εκπαιδευτικός, ενστερνιζόμενος τις Συμπεριφοριστικές θεωρήσεις, παθητικοποιεί τη διαδικασία καθιστώντας την ληπτική και αναπαραγωγική. Εμμένει στον απόλυτο προγραμματισμό, την απομνημόνευση σωρείας πληροφοριών, την αναπαραγωγή αυτών και την διοχέτευση όγκου γνώσεων. Μια βασική άποψη εκπαιδευτικών αυτής της λογικής είναι "Μην καθυστερείτε, να προλάβουμε την ύλη». Ένα μάθημα «μαθητοκεντρικό» εστιάζει στην ανατροφοδότηση από πλευράς των μαθητών, στον στοχασμό και την αλληλεπίδραση αναφορικά με το περιεχόμενο της μάθησης (CAPT, 2006). Η προσωπική μου πρόταση αφορά τη διεξαγωγή ενός μαθήματος «αμάλγαμα». Η «δασκαλοκεντρική» πτυχή να αφορά την άρτια προετοιμασία του εκπαιδευτικού, τη σύνδεση με το προηγούμενο κεφάλαιο-ενότητα, την παρουσίαση του υλικού, την επεξήγηση, τη γενίκευση σε δόκιμα συμπεράσματα και την εφαρμογή της θεωρίας με ασκήσεις εμπέδωσης. Όμως θα πρέπει να αποφευχθεί η μονολογική παρουσίαση και να αντικατασταθεί με την διαλογική και τις ερωταποκρίσεις. Η «μαθητοκεντρική» πτυχή να αφορά την εξατομίκευση της πληροφορίας για μαθητές που το επιθυμούν, τη δυαδική συνεργασία για επίδειξη πορίσματος εντός της διδακτική ώρας και την ομαδοκεντρική έρευνα και πρακτική εξάσκηση.

ΣΤΟΧΟΙ

Κάθε εκπαιδευτικός ακολουθεί ένα χρονοδιάγραμμα προκειμένου να ολοκληρώσει την ύλη και να αφιερώσει ένα χρονικό διάστημα σε επαναλήψεις. Ωστόσο, το πρόγραμμα αυτό θεωρείται «δασκαλοκεντρικό», καθώς απώτερος στόχος είναι η ικανοποίηση του εκπαιδευτικού, στον αναστοχασμό του διδακτικού έτους. Οι στόχοι όμως για τους οποίους γίνεται λόγος στο παρόν άρθρο είναι «μαθητοκεντρικοί». Η διάκρισή τους είναι τριμερής. Υπάρχουν στόχοι γνωστικοί, ψυχοκινητικοί και συναισθηματικοί. Καθείς εξ αυτών αρμόζει να εντάσσεται σε κάθε διδακτική ενότητα, σε κάθε σχολική ή φροντιστηριακή ώρα. Οι γνωστικοί στόχοι προσανατολίζονται στην κατανόηση, εφαρμογή και ανάκληση του γνωστικού αντικειμένου, μέσα απο πρακτική εφαρμογή. Οι ψυχοκινητικοί στόχοι αφορούν τον λεπτό χειρισμό του υλικού και σχετίζονται άμεσα με την σωματική ενεργοποίηση. Οι συναισθηματικοί στόχοι, τέλος, αφορούν την κριτική ικανότητα, την ικανότητα προσαρμογής, ανταπόκρισης, καταξίωσης και συναισθηματικής πρόσδεσης.

Επομένως για ένα μάθημα όπως είναι η Οδύσσεια της Α΄ Γυμνασίου (14^η ενότητα), οι στόχοι θα καταγράφονταν ως εξής:

Ø Γνωστικός: καταγράψτε τα στοιχεία της ενότητας που υποδεικνύουν ότι ο Πολύφημος υπερισχύσει σωματικά έναντι του Οδυσσέα, την ίδια στιγμή που ο τελευταίος υπερτερεί πνευματικά.

Ø Ψυχοκινητικός: Αναζητήστε στη γειτονία και φωτογραφίστε μέρη τα οποία θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια σύγχρονη σπηλιά του Πολύφημου.

Ø Συναισθηματικός: Υποθέστε πως βρίσκεστε εντός της σπηλιάς με τον Οδυσσέα και δυο απο τους συντρόφους σας έχουν κατασπαραχθεί, με ποια επιχειρήματα θα επιδιώκατε να αφεθείτε ελεύθεροι;

Για ένα μάθημα όπως είναι τα αρχαία Α΄ Λυκείου (Ξενοφῶντος Ἑλληνικά, Κεφάλαιο 3. Παράγραφος 52), οι στόχοι θα μπορούσαν να διαμορφωθούν ως εξής:

Ø Γνωστικός: Ποιο επιχείρημα από αυτά τα οποία προβάλλει ο Θηραμένης θεωρείτε πιο ισχυρό και γιατί;

Ø Ψυχοκινητικός: Θεωρείστε πως η σχολική αίθουσα είναι ο χώρος του δικαστηρίου, που τοποθετείτε τον Θηραμένη, τον Κριτία, τους δικαστές, τους άνδρες με τα ξιφίδια και γιατί;

Ø Συναισθηματικός: Είστε ο δικαστής της υπόθεσης και ακούτε τα επιχειρήματα που προβάλλουν οι δύο πλευρές, ποια θα ήταν η απόφασή σας;

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ

Οι στρατηγικές αφορούν την βελτιστοποίηση της αποτελεσματικότητας στη διεξαγωγή ενός μαθήματος, καταδεικνύοντας μεθόδους, συμπεριφορές και διαδικασίες στον μαθητή. Στο παρόν άρθρο θα επικεντρωθούμε στις «γνωστικές στρατηγικές» και τις «μεταγνωστικές».

Οι «γνωστικές στρατηγικές» επιτρέπουν στον μαθητή να απομνημονεύσει, έχοντας πρώτα κατανοήσει πλήρως το μάθημα. Αφορά τον χειρισμό του γνωστικού αντικειμένου και την εφαρμογή τεχνικών. Τέτοιες τεχνικές είναι η κατηγοριοποίηση/ομαδοποίηση του υλικού, η καταγραφή σημειώσεων, η αποσύνθεση της γνώσης και η «επανασυναρμολόγησή» της, οι μνημοτεχνικοί κανόνες.

Οι «μεταγνωστικές στρατηγικές» (μεταγιγνώσκειν) αφορούν την μετέπειτα επεξεργασία του υλικού, την οργάνωση της, την αξιολόγησή της και την αξιοποίησή της στην επίλυση προβλημάτων. Τέτοιες τεχνικές είναι ο σχεδιασμός του αντικειμένου και η οπτικοποίησή του, η έμφαση και η αυτοδιαχείριση της γνώσης. Βαρύνουσας σημαντικής, στις μεθόδους αυτές, είναι η ανάπτυξη του συστήματος του «εγώ», δηλαδή η εδραίωση του συναισθήματος στον μαθητή ότι δύναται να εντοπίσει τη γνώση, να αυτοπαρατηρήσει την πορεία του, να αυτοκαθοδηγηθεί και να αυτοαξιολογηθεί.

Το μείζον λοιπόν θέμα που τίθεται είναι πώς θα καταφέρουμε να ενεργοποιήσουμε τους μαθητές για να εμπλακούν στη μαθησιακή διαδικασία. Γιατί όπως είπε και ο Herbert Spencer «Ο κυριότερος στόχος της εκπαίδευσης δεν είναι η γνώση, αλλά η δράση»